- Zoveel planten zijn uit het collectief geheugen verdwenen, maar ze zijn nog in het landschap terug te vinden. Vanuit een toenemende strijd voor het behoud van het milieu groeit de belangstelling voor planten en voor kruiden in het bijzonder. Er is een duidelijke terugkeer naar alles wat natuurlijk is en het ambachtelijke kent weer veel aandacht. Eens maakten de planten en de kruiden deel uit van het dagelijkse leven en dat komt stilaan weer terug.
Marjolein
Neem nu het bekende kruid Marjolein (Origanum vulgare L.) dat niet alleen erg gewaardeerd wordt in de keuken en op culinair vlak, maar ook als geneeskrachtig kruid met een bijzondere werking op het gevoelsleven, verdrijft angst, stress, spanningen, verdriet, depressieve gevoelens, hyperactiviteit en slaapproblemen, maar ook stressgerelateerde aandoeningen zoals hoge bloeddruk, hartkloppingen, spanningshoofdpijn, duizeligheid enz. Dit kruid wordt aanbevolen bij maag- en darmkrampen, menstruatieproblemen en spierpijnen en nog vele andere klachten. Onze voorouders plukten dit kruid in de wilde natuur, maar ze zaaiden het ook in de tuin omdat het zo belangrijk voor hen was. Als keukenkruid kan men het meekoken zonder dat het zijn smaak verliest. Vroeger werd marjolein gebruikt als hoofdkruid in strooikruiden, een verzameling van marjolein, pepermunt, lavas, hysop, tijm, basilicum en bonenkruid. De droge bladeren van deze kruiden worden fijngewreven en blijven in een zoutstrooier lang goed. Als keukenkruid is marjolein zeer begeerd in erwtensoep, aardappelpuree en koolgerechten. Er is een marjoleinkoekje op basis van meel, oud brood, melk, boter en weinig zout en fijngehakte marjoleinblaadjes. Men bakt dit beslag bruin in een koekenpan. Marjolein werd vroeger als verfplant gebruikt om een zwarte kleur te verkrijgen. Bierbrouwers voegden marjolein toe om het zuur worden tegen te gaan of om hop te vervangen. Marjolein is een bijenplant en levert goede honing en wist u dat zijn geur mieren verdrijft. Marjolein is een aromatisch kruid met een hoog gehalte aan etherische olie en werd vroeger gebruikt om een aangename geur in de kamer te verspreiden, maar ook als potpourrikruid.
Marcel De Cleene heeft in zijn nieuw boek ‘De Naturalis Historia’ 250 planten beschreven waaronder talrijke bekende kruiden met telkens vele toepassingen buiten de gezondheid o.a. om bier te brouwen, leer te looien, inkt te bereiden, touwen te vlechten, stoffen en kleren te maken, om ongedierte te verjagen, als gezond alternatief voor tabak of koffie, poetsmiddelen, als stalstrooisel, maar ook als decoratie. Alle planten die in de bossen, velden of weiden groeien dienen wel ergens voor. Onze voorouders wisten precies waarvoor ze deze planten met hun sprookjesachtige namen konden gebruiken. Het zijn vaak bijzonder mooie namen als grote wederik, vlasbekje, koningskaars, wilde bertram, zilverschoon en rapunzelklokje. Em. Prof. Dr. Marcel De Cleene is plantenfysioloog en was verbonden aan de universiteit van Gent. Hij schreef eerder een standaard werk ‘De Historica Naturalis’ over de geschiedenis van de kruidengenees-kunde van kruiden die in België en Nederland groeien. Het is een bijzonder mooi boek omdat er zoveel ambachtelijke toepassingen zijn met planten die we opnieuw kunnen introduceren binnen een natuurlijke levenswijze. Dit boek is voor iedereen een totaal nieuwe en boeiende ontdekking. We bespreken enkele kruiden vanuit dit unieke boek en u merkt meteen de veel ruimere benadering van kruiden.
Adelaarsvaren
De plant werd gebruikt om leer te looien, vooral schapen- en geitenhuiden, als veevoeder, loogzout ter vervanging van zeep, als bleekmiddel in de linnenblekerijen. In ogenblikken van schaarste werd van de wortels meel gemaakt om brood mee te bakken. De adelaarsvaren werd eeuwenlang gebruikt als matrasvulling. Dit had op kinderen die aan de Engelse ziekte leden een gunstige invloed. Deze matrassen waren erg hygiënisch omdat dit kruid ongedierte verdrijft zoals wandluizen. Adelaarsvaren werd zelfs gebruikt bij dakbedekking.
Berk
De berk (betula spp) is een overbekende boom die zachtheid uitstraalt. Het drinken van berkensap in de lente wordt nog steeds gedaan omwille van zijn reinigende werking. Het berkenblad is een veel gebruikt kruid bij vochtophoping, nierproblemen, jicht, huidproblemen, maar ook bij emotionele aandoeningen. Berkentwijgen werden vroeger gebruikt als roede om stoute kinderen te straffen, om houtskool te maken, de jonge bladeren werden als veevoeder gebruikt, berkendrank als alternatief voor wijn, om leer te looien. In Scandinavië, Rusland en in nog andere landen werd berkenschors als brandende toorts gebruikt bij huwelijksfeesten. De Lappen gebruikten de vezels van de berk om er schoenen (schorsschoenen) van te maken. Berkenbladen werden gebruikt om gele kleur aan kaas te geven en de houdbaarheid te verlengen. Alle dieren, behalve de varkens, aten berkenbladeren als aanvulling op hun voedsel. Berkensap werd al eeuwenlang gebruikt om de haargroei te bevorderen, om er een haarlotion of een antiroos shampoo van te maken. Het zachte hout van de berk kende veel toepassingen, vooral in de meubelbouw, voor hoepels om vaten of kuipen te versterken. In ieder gezin had men een berkenbezem, zelfs in de keuken werd een bundeltje berkentakjes gebruikt om gerechten op te kloppen. Uit berkensap extraheert men berkensuiker die even zoet smaakt als gewone suiker, maar 40% minder calorieën bevat. Er zijn nog meer toepassingen van de berk.
Echte valeriaan
De echte valeriaan (Valeriana officinalis L.) is een kruid dat bekend staat om angsten te verdrijven. Het is een kruid dat men gedurende twaalf uur in koud water laat trekken. Valeriaan heeft een typische en ietwat vreemde smaak die niet door iedereen kan gewaardeerd worden. Het is vreemd dat valeriaan vroeger als keukenkruid werd gebruikt, zelfs in salades. Valeriaan is een aromatisch kruid dat vroeger als parfum werd gebruikt. Katten zijn er verzot op. In de moderne kruidengeneeskunde wordt alleen de wortel gebruikt, vroeger ook de bladeren. In de kleerkast werd dit kruid gebruikt omwille van hun goede geur. Valeriaan in bloei is een bijenkruid. Het is goed om de mogelijkheden van valeriaan eens uit te proberen en te herwaarderen.
Titel: De naturalis historia, Vergeten toepassingen van planten.
Dit is een prachtig boek waarmee we het gebruik van kruiden aanzienlijk kunnen uitbreiden. Een aanbevolen boek voor wie meer uit kruiden wil halen. Bent u op zoek naar een Kerstgeschenk is het een aanrader.
Auteur: Marcel De Cleene
Formaat: 29 x 23,5 cm
Aantal pagina’s: 343
Aantal planten: 250
Illustratie: mooie historische tekeningen
Prijs: 39,90 euro.
ISBN: 978 90 5615 711 1
NUR: 420
Verkrijgbaar: in boekhandel of te bestellen bij www.sterckendevreese.nl