De huidige samenleving is gekenmerkt door het snel en veelvuldig uiten van kritiek en agressie. Dat wijst op een open samenleving waar mensen hun gevoelens niet verdringen en voor hun mening durven uitkomen. Het wordt echter vervelend als de kritiek ongegrond is en de agressie de vorm van een bedreiging aanneemt. Omgaan met kritiek en agressie is enerzijds zich aanpassen aan maatschappelijke veranderingen en anderzijds zich leren verdedigen tegen kritiek en agressie. Omgaan met kritiek en agressie houdt in dat wij eerst deze begrippen nader gaan bekijken.
Kritiek
Kritiek betekent ‘beoordeling’. Het beoordelen van de waarde, de kwaliteit, de positieve of de negatieve hoedanigheden van iets of iemand. Er is zowel positieve als negatieve kritiek.
Positieve kritiek
Positieve kritiek is objectief en opbouwend en houdt in dat de beoordeling tot doel heeft een juiste waarde te bepalen en daardoor erg behulpzaam kan zijn. Kritiek geven op iemand zijn slordig gedrag is positief omdat daardoor bijsturing mogelijk is.
Negatieve of afbrekende kritiek
Is subjectief en heeft niet als doel iemand behulpzaam te zijn, maar eerder om een persoon te benadelen. Negatieve kritiek is vaak ongegrond en wordt gemakkelijk met opzet gegeven om iemand te kleineren, te pesten of te benadelen.
Uiting van afkeuring
Kritiek betekent, in engere zin, het aanwijzen van gebreken in iets, een uiting van afkeuring of ongenoegen. Indien dit goed bedoeld is, kan men daar geen bezwaar tegen hebben. In een open samenleving heeft de mens het recht om zijn afkeuring of ongenoegen te uiten.
Crisis
Kritiek kan ook in verband gebracht wordt met een crisis zoals bij een ziekte, ‘zijn toestand is kritiek’. Iemand verkeert in een kritische situatie, in een ernstige of gevaarlijke toestand.
Kritiekloos
Sommige mensen uiten geen kritiek, ze laten alles over zich heen gaan. Iets kritiekloos aanvaarden of overnemen. Ze denken weinig na of zijn snel tevreden met iets of iemand. Dat is uiteraard niet goed.
Kritisch zijn
In een samenleving die nogal opdringerig is en waar men overspoeld wordt met informatie is het goed dat men kritisch is ingesteld. Bovendien schuilt in de samenleving veel gevaar. Kritisch zijn kent zowel een positieve als een negatieve kant. Mensen die positief kritisch zijn ingesteld lopen minder kans bedrogen te worden, zijn minder ontgoocheld en gaan gemakkelijker door het leven. Er zijn een aantal uitdrukkingen bekend zoals:
- Kritische geest
- Kritische blik
- Iemand kritisch gadeslaan
- Kritisch inzicht
- Kritische opmerkingen
- Geoorloofde kritiek
In negatieve zin betekent kritisch zijn: overmatig en voortdurend kritiek uiten. Geen oog hebben voor de positieve aspecten, alleen het slechte naar voren brengen. Mensen die kritisch zijn vanuit een negatieve instelling brengen enorm veel schade toe. Zij zijn zich vaak niet bewust van de vernietigende gevolgen van hun onverantwoorde daden.
Agressie
Agressie wordt in de psychologie beschreven als een plotse, onbeheerste gedragsverandering, meestal naar aanleiding van een kritische situatie. Agressie kan ernstige vormen aannemen zoals verkeersagressie of agressie in het openbaar vervoer. Onze samenleving kent veel vormen van agressie en onderzoekers stellen vast dat de intensiteit van jaar tot jaar toeneemt. Agressie speelt zich ook af in het beroeps- of privéleven, vandaar dat iedereen er in zekere mate mee wordt geconfronteerd.
Positieve agressie
Heftigheid, bewogenheid en gemakkelijk op te roepen agressief gedrag, maken deel uit van het dagelijkse leven. Agressie dient als zelfbescherming of bescherming van een collectieve verantwoordelijkheid zoals een groep. Als een agressor een land aanvalt zal het leger met hartstochtelijke heldhaftigheid zijn grondgebied verdedigen. Agressie is een natuurlijk vermogen om een vijandelijke aanval af te slaan, dat gebeurt op het ogenblik dat men benadeeld wordt of als er iets wordt afgenomen. Een baby die heftig om voedsel vraagt en daarbij steeds meer opgewonden geraakt, uit een noodzakelijk agressief gedrag. Een kind wordt agressief als zijn speelgoed wordt afgenomen. Agressie is een natuurlijk verdedigingsmechanisme in een vijandelijke omgeving. Verkeersagressie ontstaat als de weggebruiker de indruk krijgt dat zijn pas wordt afgesneden, onvoldoende ruimte krijgt om zijn wagen te besturen. Agressie wordt gemakkelijk uitgelokt tijdens een discussie, als iemand zich zwaar benadeeld voelt of in zijn eer is gekrenkt. Krenken staat in verband met beledigen, kwetsen, vernederen, grieven, verdriet aandoen en wordt gemakkelijk met agressie beantwoord.
Negatieve agressie
Agressie wordt als gedragsstoornis omschreven als de aanval impulsief en ongemeen heftig is, onbeheerst, woede wordt geuit die regelmatig terugkeert. Bij positieve agressie reageren we op reële feiten. Als ons iets wordt aangedaan reageren we daar bewust heftig op, maar de situatie blijft beheersbaar. Bij negatieve stress schat men de situatie verkeerd in en ligt de reactie buiten iedere verhouding. Agressief gedrag is bijna altijd gekoppeld aan angst. Angst om zijn doel niet te kunnen bereiken, angst om zijn positie te verliezen, angst beledigd te worden enz.
We bespreken schematisch het agressieve gedrag.
- Impulsief: de reactie treedt plots op zonder enige voorbereiding of overleg.
- Ongemeen heftig: de reactie overtreft alle verwachtingen.
- Onbeheersbaar: de agressor kan zich niet beheersen, de drang om te reageren is sterker dan hemzelf.
- Woede: agressie gaat over in razernij, in blinde woede, buiten zichzelf zijn.
- Driften: agressie wordt door driften gestimuleerd omwille van een instinctieve drang naar levensbehoud. Op dezelfde manier reageert de agressor ook op andere terreinen.
Agressieve samenleving
Omdat de moderne samenleving een verhoogde concentratie van bevolking kent, is de kans op agressief gedrag sterk vergroot. We leven met te veel mensen op een te kleine plek, vooral in de grote steden of op drukke plaatsen zoals een luchthaven, een station, een supermarkt, een sportstadion, enz. Teveel verkeer op te smalle en onaangepaste wegen leidt eveneens tot verkeersagressie.
Het financiële aspect speelt ook een grote rol bij het uitlokken van agressie. Wie over te weinig geld beschikt en zijn koopgedrag daar niet op aanpast, heeft de neiging agressief te worden. Hij voelt zich in zijn bedreigde situatie tekort gedaan. Het uitblijven van een oplossing, de traagheid van de hulpverlening, moeilijk oplosbare problemen geven vaak aanleiding tot agressie. Iedere conflictsituatie kan uitmonden in agressie. Onze samenleving is erg explosief, vandaar de toename van agressie. Agressie is een van de grootste maatschappelijke problemen en een ware bedreiging voor de toekomst.
Leren omgaan met kritiek
Aan de ene kant moeten wij kritisch zijn om ons te verdedigen en aan de andere kant moeten we weten hoe we met kritische en agressieve mensen of situaties moeten omgaan. Het is opvallend dat we vrij individueel omgaan met kritiek en agressie. Dat heeft te maken met de aangeboren persoonlijkheid of het temperament. De uitdrukking ‘ieder vogel zingt zoals hij gebekt is’ kan hier letterlijk worden toegepast.
Typologie
Typologie is de wetenschap die zich bezig houdt met het bepalen van het temperament. De typologie van Galenus, die bijna tweeduizend jaar oud is, is de meest bekende en betrouwbare methode. Ze werd geactualiseerd en aangepast aan de behoefte van de moderne mens. Deze methode steunt op de leer van Empedokles en legt een verband tussen de vier temperamenten en de vier elementen. Tegenover het element Vuur staat het element Water, zoals het element Lucht staat tegenover het element Aarde. De fysieke eigenschappen van een element stemmen overeen met de persoonskenmerken van datzelfde element.
- Vuur: is warm, heftig en onweerstaanbaar, terwijl het Vuurtype een warme en gedreven persoonlijkheid is met een sterk doorzettingsvermogen. Is door en door eerlijk, houdt vast aan principes, gaat recht door zee, is idealistisch ingesteld en neemt graag de leiding.
- Water: bezit tegenovergestelde eigenschappen en is koud, sijpelt onopgemerkt door dikke muren of slingert al kronkelend door de rivierbedding terwijl het Watertype een koel, rustig en in zichzelf gekeerd type is. Hecht veel belang aan gevoelens, is erg behulpzaam en zegt niet gemakkelijk ‘neen’.
- Lucht: is ruimte, is vochtig, doorzichtig, beweeglijk terwijl het Luchttype erg sportief is ingesteld, zich heel gemakkelijk beweegt, snel is in denken en handelen, van vrijheid houdt en risico’s durft te nemen. Het Luchttype is een vlotte prater, legt gemakkelijk contact en heeft veel vrienden.
- Aarde: is vast, stabiel, droog en onveranderlijk terwijl het Aardetype houdt van zekerheid, vaste gewoonten, houdt zich aan de planning, is een perfectionist, een harde werker, houdt van concrete zaken, gezond verstand en is erg betrouwbaar. Het Aardetype is beleefd, afstandelijk, zal niemand kwetsen maar kan hard zijn voor zichzelf en de anderen.
Het is niet moeilijk om hier uit af te leiden dat bepaalde personen heel anders met kritiek en agressie omgaan. Het Vuurtype zal eerder de neiging hebben om zich agressief te gedragen, terwijl het Watertype gemakkelijk slachtoffer van kritiek en agressie wordt.
Kritische instelling
Het ene type is kritischer ingesteld dan een ander type. Aan de hand van de typologie is het gemakkelijk om het gedrag van een persoon in te schatten en na te gaan hoe iemand reageert op bepaalde situaties.
- Vuurtype: is erg kritisch ingesteld en heeft gemakkelijk de neiging tot negatieve en afbrekende kritiek. Dit type reageert onmiddellijk en krachtig op iedere situatie die al dan niet vatbaar is voor kritiek. De kritiek kan ongemeen hevig en verpletterend zijn. Het Vuurtype aanvaart geen kritiek van anderen.
- Watertype: is weinig of niet kritisch. Dit type gaat daarom niet met alles akkoord, maar heeft wel moeite met het uiten van kritiek. Het Watertype zegt niet gemakkelijk zijn gedachte of komt niet uit voor zijn mening. Het Watertype wordt gemakkelijk slachtoffer van kritiek. Door zijn terughoudendheid, zijn gesloten karakter, zijn traagheid wordt het gemakkelijk het voorwerp van kritiek. Hij uit zijn kritiek op anderen op een eerder heimelijke wijze, geeft steken onder water. Het Watertype is gevoelig voor kritiek, maar slaat niet onmiddellijk terug, hij overweegt zijn strategie.
- Luchttype: is kritisch ingesteld en doet dat op een speelse wijze, met veel woorden. Dit type zal kritiek gemakkelijk combineren met spot, eventueel zelfspot. Negatieve kritiek komt gemakkelijk over als pesterij of kleinering, de tegenstrever voelt zich vernederd. Het Luchttype probeert altijd op een subtiele wijze kritiek te brengen en heeft niet de bedoeling te kwetsen. Als dit type bekritiseerd wordt lacht het de kritiek weg en zal zich op een geraffineerde wijze verdedigen.
- Aardetype: is kritisch ingesteld vanuit een soort wantrouwen. Bij het Aardetype geldt de absolute zekerheid en alles wat zekerheid en veiligheid in gedrang kan brengen, wordt gewantrouwd. Het Aardetype accepteert alleen wat bewezen wordt, wat heel concreet is en staat van daaruit heel kritisch tegenover alles. Het Aardetype accepteert niet gemakkelijk kritiek, voelt zich daardoor vanuit zijn perfectionistische instelling, gekwetst. Hoe kan men kritiek hebben op iemand die tot de uiterste perfectie gaat? Het Aardetype uit gemakkelijk kritiek op de onvolmaaktheden, de slordigheid of de onverschilligheid van anderen binnen zijn omgeving.
Omgaan met kritiek kan alleen vanuit de bijsturing van het eigen temperament. Er bestaan talrijke tips om daar mee om te gaan.
Volgende week zullen we nader ingaan op het onderwerp: ‘Leren omgaan met agressie’.
Blog in samenwerking met:
www.europeseacademie.be
www.natuurgeneeskundigen.be en
natuur-en-gezondheid.skynetblogs.be