Slechts een handvol ouderen gaat nog op zondag naar de kerk om er een kerkdienst bij te wonen die geleid wordt door een al even oude pastoor. Het zangkoor is vervangen door een cd. De kleurrijke rituelen en symbolen vervagen tot vervlogen dromen en een tikkeltje nostalgie. Volgens onderzoekers is het religieuze gevoel bij een groot deel van de bevolking nog steeds aanwezig, maar volkomen gedistantieerd van het instituut kerk. Men bewandelt individuele wegen op zoek naar rituelen als uitdrukking van een diep menselijk gevoel, een nieuwe spiritualiteit als zingeving van dit leven.
Naastenliefde en verdraagzaamheid
Het Christendom is een van de mooiste godsdiensten omdat de naastenliefde en verdraagzaamheid centraal staan. De Westerse cultuur is hiervan een uitdrukking. Tweeduizend jaar geleden ontstond de Christelijke religie in het Midden-Oosten door een handvol vissers die zich apostelen noemden en de boodschap van Jezus Christus uitdroegen. Dat zij het accent legden op naastenliefde en verdraagzaamheid is niet vreemd omdat het begin van onze jaartelling samenviel met het astrologisch vissentijdperk, gerelateerd aan het sterrenbeeld vissen dat tot het element Water wordt gerekend. Dit element staat voor gevoel, medelijden, mededogen, elkaar liefhebben en behulpzaam zijn. In talrijke kerken, in glasramen, op voorwerpen of op gewaden treft men twee vissen aan. Het Christendom verspreidde zich via het Romeinse rijk naar het Westen. Tijdens de Middeleeuwen werden kathedralen en enorme grote kloosters gebouwd waar monniken zich met haast alle aspecten van het economisch leven bezig hielden. Terecht spreekt men van een kloostereconomie. De nonnen hielden zich bezig met het verzorgen van zieken en ouderen en hun kloosters groeiden uit tot gasthuizen, de voorlopers van de ziekenhuizen. Verder rekenden ze onderwijs tot hun taak. Religie en samenleving vloeiden door elkaar en dat is nog vrij lang zo gebleven.
Renaissance periode
De Middeleeuwen is een fascinerende periode, maar kende ook duistere kanten. Het was een periode van absolute religieuze aanvaarding en onderworpenheid. Men zegt dat haast iedereen in die tijd in het hiernamaals geloofde. De Renaissance ontstond als reactie op deze bekrompen levenshouding en stelde het rationeel en logisch denken voorop. Geen blind geloof meer, geen letterlijke opvattingen van de Bijbel, geen onderworpenheid aan hogere machten. Tijdens de Renaissance stond het individu centraal met vrijheid van denken en handelen. Het is de beginperiode van het wetenschappelijk onderzoek en heeft het humanisme ingeluid. De mens is belangrijk en de menselijke verhoudingen of de guldensnede staan centraal in de architectuur. De wereld werd een stuk menselijker. Deze revolutionaire periode heeft het religieus denken beïnvloed zodat een aantal denkers zoals de humanisten nieuwe wegen bewandelden. De religie behield helaas zijn dwingend karakter.
Religie van de angst
Volgens de Middeleeuwse opvatting was de mens op aarde om voor zijn zielenheil te zorgen zodat hij na dit leven in de eeuwigheid werd opgenomen. Deze opvatting heeft tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw stand gehouden. Tegenslagen, ontgoochelingen en vooral het lijden werd in een religieuze context geplaatst, terwijl door tussenkomst van de heiligen de barmhartige God het lijden kon verlichten en beëindigen. Bedevaartsoorden waren geliefde plekken om genezing, gezondheid en geluk door gebed en boetedoening af te smeken en door de offerblokken rijkelijk te vullen. Het Christendom met zijn edele principes werd een religie van blinde afhankelijkheid en onderworpenheid, een spiegelbeeld van de samenleving waar rijken de armen overheersten. Het tweede Vaticaans concilie (1962-1965) bracht duidelijkheid door aan te tonen dat men binnen de kerk te lang symbolen letterlijk heeft opgevat. Opeens waren hemel, hel en vagevuur slechts symbolen, net als engelen en duivels. Ontzettend veel priesters en religieuzen zijn massaal uitgetreden omdat ze de gevraagde offers te zwaar vonden in ruil voor symbolen. Conservatieve christenen vonden dat het concilie te ver ging en voor de progressieven ging het niet ver genoeg. Er werden geen grondige vernieuwingen doorgevoerd, een gemiste kans waardoor de kerk de poorten opende voor de kerkverlaters. Het heeft vijftig jaar geduurd voordat dit proces zich voltrokken heeft.
Religiositeit
Religiositeit of het religieuze gevoel heeft in deze moderne tijd een andere betekenis gekregen, namelijk een innerlijke verbondenheid met het alomvattende, een uiting van diepe gevoelens met een spirituele dimensie. Het streven naar volkomen evenwicht en geluk zijn aspecten van dit religieuze gevoel, terwijl medeleven, het mededogen en hoge ethiek zich hierop aansluiten. Als er iets dramatisch gebeurt, zoals een dodelijk ongeval, een aanslag of een ramp, voelen we mee en delen in dit onmetelijk verdriet. Mensen leggen bloemen neer op de plaats van het onheil, laten kaarsjes branden of schrijven enkele troostende woorden. Deze en veel andere uitingen maken deel uit van een religieus gevoel. Mensen doen dit belangeloos en niet in ruil voor een gunst of voor het hiernamaals. Het zijn directe uitingen die zich omzetten in een diepe voldaanheid. Religiositeit is de ontmoeting met zichzelf, het innerlijke of het esoterische dat verbonden blijft met het exoterische, het uiterlijke.
Materialisme
We leven in een materialistische samenleving waarin de hunkering naar materiële goederen bijzonder groot is, maar zodra iets in ons bezit komt, is de voldoening van heel korte duur. Ontgoocheling en onvoldaanheid zijn kenmerken van deze samenleving en uit zich in extreem gedrag, het slikken van medicijnen, het overdreven gebruik van genotsmiddelen of drugs. Sommigen proberen de leegheid op te vullen door zich aan te sluiten bij kleinere religieuze kerkgemeenschappen, oosterse godsdiensten, spirituele of esoterische groepen op zoek naar de waarheid. Men vergeet echter dat de waarheid alleen in ons zelf is te vinden. Het echte leven, ontdaan van iedere illusie, is zo eenvoudig. Religiositeit is de verbondenheid van de mens met het grote geheel, dat kosmos wordt genoemd en waarvan de natuur deel uit maakt.